15. Rola klasztorów w umacnianiu władzy królewskiej i książęcej - aspekty gospodarcze
Proponowana sekcja ma na celu stworzenie przestrzeni do prezentacji wyników badań nad rolą jaką klasztory odgrywały w umacnianiu władzy królewskiej i książęcej w średniowiecznej Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem aspektów gospodarczych. Wystąpienia skoncentrowane będą na analizie znaczenia klasztorów w stabilizacji i rozwoju państwa poprzez ich zasoby materialne. Główne zagadnienia sekcji obejmują: 1. Ekonomiczne wsparcie władzy królewskiej i książęcej - jak klasztory wspierały finansowo i materialnie władców, w tym np. organizację koronacji, kampanii wojennych, finansowanie potrzeb monarchów. 2. Zarządzanie majątkami ziemskimi - strategie zarządzania ziemią i zasobami przez klasztory oraz ich wpływ na lokalne społeczności i gospodarkę. 3. Innowacje technologiczne - wprowadzenie nowych technologii i metod produkcji przez klasztory oraz ich wpływ na rozwój gospodarczy. 4. Relacje z władzą świecką - współpraca i konflikty gospodarcze między klasztorami a władzą królewską i książęcą. 5. Klasztory jako centra handlu i rzemiosła - analiza działalności handlowej i rzemieślniczej prowadzonych przez klasztory oraz ich rola w lokalnych sieciach handlowych.
15. The role of monasteries in strengthening royal and princely power - economic aspects
The proposed section aims to create a space for presenting the results of research on the role that monasteries played in strengthening royal and princely power in medieval Poland, especially in terms of economic aspects. The presentations will focus on analyzing the importance of monasteries in the stabilization and development of the Polish state. The main topics of the section include: 1. Economic support of royal and princely power - how monasteries financially and materially supported the rulers, e.g. organizing coronations, military campaigns, financing the needs of monarchs. 2. Management of landed estates - strategies for managing land and resources by monasteries and their impact on local communities and the economy. 3. Technological innovations - the introduction of new technologies and production methods by monasteries and their impact on economic development. 4. Relations with secular authorities - economic cooperation and conflicts between monasteries and monarchs. 5. Monasteries as centers of trade and production - analysis of commercial and craft activities conducted by monasteries and their role in local trade networks.
Od czasu klasycznej już monografii Benedykta Zientary o Henryku Brodatym utarło się przekonanie, że prowadzona przez władcę akcja fundacyjna miała na celu włączenie klasztorów w wielki plan zagospodarowania Śląska. Czy ta teza jest wciąż aktualna po latach badań nad działalnością gospodarczą klasztorów na Śląsku w średniowieczu – na to pytanie będę starała się odpowiedzieć w moim wystąpieniu.
Władysław Łokietek, opactwo cystersów w Lądzie i jego falsyfikaty
Klasztor cystersów w Lądzie w początkach XIV wieku zabiegał o potwierdzenie swoich majątków i praw przez książąt władających w Polsce oraz przez Zakon Krzyżacki. Przywilej od Władysława Łokietka pozyskał w 1314 roku kilka miesięcy po objęciu przez niego władzy w Wielkopolsce. Proces sądowy z chłopami jednego ze swoich majątków opactwo wykorzystało kilka lat później nie tylko dla umocnienia bardzo konkretnych uprawnień, ale też dla potwierdzenia dokumentu fundacyjnego, który w istocie był falsyfikatem. Klasztor był tradycyjnie ważnym partnerem politycznych w Wielkopolsce i jego stanowisko przyczyniło się do pogodzenia miejscowej elity z tryumfem Władysława. Cystersi w Lądzie byli Niemcami i podtrzymywali kontakty z klasztorami cysterskimi w Saksonii oraz w innych częściach Niemiec. Posiadali majątki i kontakty w państwie Zakonu Krzyżackiego. To stwarzało szansę na ich wykorzystanie w działaniach dyplomatycznych. Kolejna płaszczyzna warta analizy to kształtowanie nowego porządku po zjednoczeniu części księstw piastowskich: określanie zakresu władzy monarchy oraz jej gotowości do ingerowania w lokalne stosunki. Warto zapytać, czy kancelaria monarchy mogła i chciała sprawdzić autentyczność dokumentów przedkładanych przez cystersów. Być może podjęto decyzję o tolerowaniu faktu fałszerstwa.
Zarządzanie majątkiem klasztornym w średniowieczu. Strategie - wyzwania - zależności. Przykład śląskich klasztorów kanoników regularnych
Opactwa kanoników regularnych ze Ślęży/Wrocławia i Nowogrodu Bobrzańskiego/Żagania aktywnie uczestniczyły w życiu gospodarczym społeczności, w których funkcjonowały. Posiadając dobra materialne klasztory te prowadziły politykę gospodarczą, która uzależniona była nie tylko od posiadanych zasobów, ale także od relacji z władzą świecką, także władcami. Cele wystąpienia będzie zaprezentowanie strategii zarządzania majątkiem klasztornym oraz zmian jakie w niej zachodziły do początku XVI wieku, omówienie zależności jakie na ten proces miało otoczenie społeczne opactw i wskazanie wpływu jaki gospodarka klasztorna mogła mieć na lokalne społeczności.
Rola kanoników reguły św. Augustyna z Nowogrodu Bobrzańskiego/Żagania w ksiażęcym dziele melioratio terrae
Panowanie księcia Henryka Brodatego to czas intensywnej kolonizacji Śląska na prawie niemieckim. Władca, który zastał tę krainę jako „wyłaniającą się z puszczy” podjął szereg przedsięwzięć, które miały na celu zagospodarowanie i unowocześnienie gospodarki w swoim państwie. Jednym z takich działań było zakładanie klasztorów i uposażanie ich nieużytkami, na których miały powstać nowe osady. W tym nurcie zawiera się także ufundowanie przez księcia Henryka Brodatego i jego małżonkę księżnę Jadwigę klasztoru (pierwotnie prepozytury) kanoników regularnych reguły św. Augustyna w Nowogrodzie Bobrzańskim (przed 1219). Kanonicy nowogrodzcy zostali uposażeni ziemią w rejonie samego Nowogrodu oraz 200 łanami lasów i nieużytków w ziemi lubuskiej w celu ich zagospodarowania.
Zakonnicy okazali się dobrymi gospodarzami i spełniali książęcy zamysł związany z melioratio terrae. Na darowanych wspólnocie zakonnej terenach powstawały wsie, młyny, ogrody, winnice, przynoszące z czasem czynsze i dziesięciny. Po przeniesieniu konwentu do Żagania w 1284 r. bracia św. Augustyna zyskali od księcia Przemka nowe uprawnienia i dochody. Przez długi czas współpraca między klasztorem a kolejnymi książętami w zakresie polityki gospodarczej układała się pomyślnie. W pierwszej połowie XIV w. wyraźnie wzrósł potencjał gospodarczy klasztoru, a miejscowi książęta konsekwentnie popierali żagański konwent. Dopiero po śmierci księcia głogowskiego Henryka IV (1342) stosunki żagańskich kanoników z panującymi wyraźnie się pogorszyły, a ich tłem były najczęściej problemy ekonomiczne i fiskalne książąt.
Dla funkcjonowania gospodarczego klasztoru podstawą były ziemie pozyskane w początkowej fazie jego działalności. Wtedy to rozwinął się jego potencjał gospodarczy współgrający z działaniami i oczekiwaniami książęcymi.
Świeccy rzemieślnicy w śląskich klasztorach dominikanów na przełomie XV i XVI wieku
Śląskie klasztory dominikanów były aktywnymi podmiotami życia gospodarczego miast i ich otoczenia. Ich znaczenie w tej dziedzinie ukazują zachowane do naszych czasów księgi rachunkowe z Wrocławia, Brzegu oraz Świdnicy. Ich zawartość pozwala ukazać klasztory w charakterze instytucji zamawiającej specjalistyczne usługi zewnętrzne u miejscowych rzemieślników. Ukazania tego zjawiska jest istotne dla zrozumienia więzów gospodarczych łączących te domy zakonne z ich najbliższym otoczeniem społecznym.
Wpływ biskupów płockich na rozwój gospodarki w dobrach kościelnych diecezji płockiej w XIV w.
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
W połowie XIII wieku uposażenie biskupstwa płockiego stanowiło 160 miejscowościami oraz około 90 wsi położonych w okolicach Płocka, Płońska, Sierpca i Wyszogrodu. Pod koniec XIV wieku w posiadaniu kościoła płockiego znajdowało się już ok. 280 miejscowości. Zakładanie nowych miejscowości w XIV wieku (np. Brzozie, Górzno, Grążawa, Głęboczek) na prawie niemieckim w dobrach biskupów płockich i przenoszenie już istniejących, niosło ze sobą postęp w gospodarce, nie tylko poprzez zwiększenie areału upraw, ale również lepszego wykorzystania zagospodarowanych już terenów.
Targi i jarmarki w miastach klasztornych średniowiecznej Polski
Targi w dobrach klasztornych średniowiecznej Polski stanowiły ważny element życia gospodarczego i społecznego, gdyż klasztory, oprócz swojej funkcji religijnej, pełniły również rolę lokalnych i regionalnych centrów gospodarczych. We wczesnym średniowieczu dochody z targów były częstym składnikiem pierwotnego uposażenia nowo fundowanych klasztorów, zapewniając im dochód w kruszcu. Niejednokrotnie były to targi położone poza majątkami klasztornymi. Dzięki książęcym i królewskim nadaniom i późniejszym przywilejom, klasztory mogły organizować targi i jarmarki we własnych dobrach. Wraz ze zmianami prawnymi i gospodarczymi szedł w parze rozwój miast klasztornych, których w Polsce do połowy XVI w. było już 58. Coraz większą rolę zaczęły wówczas odgrywać więc jarmarki. Z czasem niektóre z miast należących do klasztorów zdołały uzyskać prawo do organizacji nawet kilku jarmarków w ciągu roku. Terminy dorocznych jarmarków często skorelowane były z uroczystościami religijnymi, takimi jak święta patronalne lokalnych kościołów parafialnych lub odpusty.
Nadania i zamiany dóbr w XIV i XV wieku i ich wpływ na rozwój gospodarczy klasztoru cystersów w Szczyrzycu
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
Do chwili śmierci fundatora klasztoru cystersów w Szczyrzycu Teodora Grtyfity w 1238 roku opactwo ludźmiersko-szczyrzyckie, choć niezaliczane do najbogatszych, było uposażone dostatnio. Jego majątek nieruchomy stanowiło 20 wsi skupionych na Nowotarszczyźnie. W następnych wiekach majątek ten ulegał powiększaniu, między innymi poprzez zakupy ziemi. Już w 1252 roku, klasztor zakupił dwie wsie: Kurdwanów i Ściborzyce. W skład uposażenia klasztoru przed XV wiekiem wchodziła wieś Mszana. W dokumencie z 1254 roku wymieniona jest wieś Pogorzany, jako należąca do klasztoru. W 1403 roku, opat szczyrzycki Mikołaj Suchorabski kupił połowę stawu położonego pomiędzy Jodłownikiem a Dobroniowem w Dąbrówce, od Mikołaja Droboth vel Dobracht z Jodłownika, za kwotę 20 grzywien, zaś dwa lata później w 1405 roku, trzecią część sołectwa w Ściborzycach, od Jakusza z Żarnowca i Jana Mleczki wraz z żoną, za kwotę 70 grzywien. Do końca XV wieku została ukształtowana zasadniczo podstawa materialna klasztoru.
Klasztory małopolskie a ekonomiczne podstawy modernizacji władzy państwowej w XII-XIV wieku
Historyczna Małopolska obejmowała ziemie krakowską i sandomierską. Z racji pozycji Krakowa - stołecznego ośrodka władzy i siedziby jednego z najznaczniejszych biskupstw polskich - odgrywała szczególną rolę w politycznych dziejach Polski w okresie rozbicia dzielnicowego i powstania odrodzonego Królestwa Polskiego ostatnich Piastów (symbolicznie zamknięty między datami 1138-1370). Obok wybitnej roli biskupów i wyższego duchowieństwa w zjawiskach politycznych, kulturowych i społeczno-ekonomicznych tej epoki, znaczącą rolę odegrały także klasztory. Małopolska posiadała gęsto rozwiniętą sieć klasztorną różnych reguł. Szczególna rola ekonomiczna przypadała klasztorom mniszym posiadającym obszerne dobra ziemskie. W aspekcie modernizacji władzy rozważyć należy rolę immunitetów, politykę kolonizacyjną i lokacyjną, udział w rozwoju rzemiosła i handlu, wzmacnianie rubieży i szlaków drożnych, świadczenia na rzecz władcy i państwa oraz wsparcie eksperckie.
Książęta śląscy oraz klasztory w XIV i XV w. - różne modele relacji
Przedmiotem wystąpienia będzie polityka książąt: świdnickiego (Bolka II Małego) i ziębickich (Bolka II, Mikołaja Małego, Bolka III i Jana) wobec klasztorów na terenie swych władztw. W wyniku badań nad tymi władztwami, zauważono, iż w XIV w. w księstwie świdnickim i w ziębickim były różne podejścia władców do klasztorów. W księstwie świdnickim - zmniejsza się liczba donacji książęcych na rzecz klasztorów, z kolei w ziębickim najpierw istniał długotrwały spór z klasztorami (zwłaszcza z opactwem henrykowskim), czasowo przerywany donacjami książęcymi. Referat ma pokazać pewne modele relacji książąt z klasztorami, które można zaobserwować na XIV i XV-wiecznym Śląsku.
Uwagi na temat organizacji i funkcjonowania gospodarki w dobrach klasztornych na Pomorzu Gdańskim w XIII w.
W końcu XII i w XIII w. na Pomorzu Gdańskim zrealizowano kilka fundacji klasztorów zakonów mniszych, które dysponowały stosunkowo dużym uposażeniem ziemskim. Wśród nich były opactwa cystersów w Oliwie (fundacja około 1188 r.) i Pogódkach (1258 r., w 1276 r. przeniesieni do Pelplina), a także podporządkowana klasztorowi w Oliwie placówka cysterek w Żarnowcu (powstała przed 1257 r.). Dobra wiejskie posiadały tu również norbertanki w Żukowie (1209 r.), a także zakon rycerski joannitów (1198 r. tereny wokół Lubiszewa, Skarszew i Starogardu). Znacznie mniejszymi dobrami dysponowali natomiast benedyktyni (powstała na przełomie XII i XIII w. prepozytura w Świętym Wojciechu, podlegająca klasztorowi w Mogilnie) oraz augustianie w Swornegaciach (około 1255 r.). Od 1283 r. obecni byli tu również Krzyżacy (ziemia gniewska). W wystąpieniu przedstawiona zostanie organizacja i funkcjonowanie gospodarki w dobrach wymienionych zakonów, z uwzględnieniem ich relacji z władzą (miejscowymi książętami).
